1918-ին անդրկովկասյան հանրապետություններից առաջինը իր անկախությունը հռչակեց Վրաստանը։ Դա տեղի ունեցավ մայիսի 26-ին՝ նույն օրը, երբ Անդրկովկասի Դաշնային Հանրապետությունը լուծարվեց։
Թեև մի քանի օր անց Հայաստանը ևս փաստացի հռչակեց իր անկախությունը (մայիսի 30-ի Հայոց ազգային խորհուրդը հայտարարության մեջ չօգտագործեց անկախություն բառը), սակայն հայ քաղաքական կուսակցությունները և գործիչները միանշանակ չընդունեցին վրացիների՝ Անդրկովկասում անկախ պետություն ունենալու ձգտումը։
Դեռ Բաթումի բանակցությունների ընթացքում՝ 1918-ի մայիսի երրորդ տասնօրյակում, հայ պատվիրակների համար պարզ է դառնում, որ վրացիները անկախություն են ուզում, ինչպես նաև՝ անջատական հաշտություն Օսմանյան կայսրության հետ։ Բաթումում, երբ հայ պատվիրակներից Ալեքսանդր Խատիսյանը Նոյ Ժորդանիային բողոքում է, որ գեղեցիկ բան չէ ընկերներին թողնել նեղության պահին, Վրաստանի ապագա վարչապետը պատասխանում է․ «Եթե դուք խորտակվում եք, ապա մենք պարտավոր չենք խորտակվել ձեզ հետ։ Վրաստանը սովոր չէ լինել թուրքերի իշխանության տակ, իսկ հայերը սովոր են»։
Մայիսի 26-ին Թիֆլիսի Հայոց Ազգային խորհրդի նախագահ Ավետիս Ահարոնյանը Թիֆլիսում Նոյ Ժորդանիայի հետ հանդիպման ընթացքում մի կողմից ողջունում է Վրաստանի անկախության հռչակումը, մյուս կողմից՝ «մի լավ նախատում նրանց վարմունքը հանդեպ հայերի»։
Հայ նշանավոր գործիչներից անկուսակցական Ստեփան Մամիկոնյանը առաջարկում է Վրաստանի անկախությունը ընդունել իբրև կատարված փաստ և ոչ մի ողջույն չանել․ «Մենք անկախությանը դեմ ենք եղել, շարունակելու ենք նույն գիծը։ Բայց այս ակտով ստեղծվել է ծանր դրություն հայկական գավառների համար, մնացել են առանց գլխի, կառավարության»։
Հ․ Առաքելյանը առաջարկում է՝ չպետք է Վրաստանի անկախությանը դեմ գնալ, բայց և չողջունել։ Ղ․ Տեր-Ղազարյանը համարում է, որ այս հարցում Թիֆլիսի Հայոց Ազգային խորհուրդը չպետք է խառնվի. թող կուսակցությունները առանձին կարծիք հայտնեն։ Մենք, ասում է նա, Ռուսաստանի քաղաքացիներ ենք, չենք կարող մտնել ո՛չ Ադրբեջանի, ո՛չ Վրաստանի, ո՛չ Օսմանյան կայսրության մեջ։ Միշա Արզումանյանը առաջարկում է ողջունել Վրաստանի անկախությունը, Վրաստանում ահագին հայություն կա։ «Քանի որ վրացիները հասած են համարում իրենց իդեալին, պետք է անպատճառ ողջունել, բարեկամական խոսք ասել մեր բարի հարևանի համար»,- ասում է նա։
ՀՅԴ անդամներից Սիրական Տիգրանյանը կողմ է արտահայտվում Վրաստանի անկախությունը ողջունելուն՝ «խորհրդավոր լռություն պահելը անընդունելի է՝ բացասական հետևանքներ կունենա տեղական և գաղթական հայության համար»։ Ռուբեն Տեր-Մինասյանը ասում է, որ «վրաց անկախությունը մեզ չպետք է տանջի, ահագին հայություն է պատսպարված այստեղ, չի կարելի հաշվի չառնել այդ հանգամանքը»։ Նիկոլ Աղբալյանը հստակ կողմ է արտահայտվում Վրաստանի անկախությունը ողջունելուն․ «Ինձ համար հիմա ամենաերջանիկ օրը Վրաստանի անկախությունն է»։
Մի շարք այլ կարծիքներ լսելուց հետո Թիֆլիսի Հայոց Ազգային խորհուրդը Վրաստանի անկախության հարցում ընդունում է հետևյալ որոշումը՝ որպես կատարված փաստ ընդունել Վրաստանի անկախությունը, պահել կոռեկտ՝ առանց թշնամական որևէ քայլի։
Անդրկովկասյան երեք հանրապետությունների փաստացի անկախության հռչակումից մի քանի օր անց՝ հունիսի 1-ին, Վրաստանի ռազմական նախարարը Թիֆլիսի Հայոց Ազգային խորհրդի նախագահ Ահարոնյանին հղած գրավոր տեքստով անթույլատրելի է համարում «Վրաստանի տարածքում օրենսդիր և վարչական գործառույթներով օժտված որևէ այլ քաղաքական մարմնի գոյությունը»։
Վրացիները հայ գործիչերից բացի, նույնն անում են թաթարների՝ ադրբեջանցիներ հանդեպ, այն է՝ Թիֆլիսից հեռանալ, մինչդեռ և հայերը, և թաթարները չէին շտապում։ Ապա վրացիները հայերից և ադրբեջանցիներից պահանջում են անմիջապես լքել նաև Անդրկովկասի Դաշնային Հանրապետության ղեկավարության նստավայրը՝ նախկին փոխարքայի պալատը։ Հայերը հեռանում են, ադրբեջանցիները՝ համառում․ վրացիները նրանց հեռացնում են ուժով։
Հունիսի 2-ին Թիֆլիսի Հայոց և Մուսուլմանական ազգային խորհուրդները համատեղ նիստում որոշում են ընդունում, որ «յուրաքանչյուր խորհուրդ կշարունակի մնալ Թիֆլիսում այնքան ժամանակ, ինչքան դա անհրաժեշտ կլինի իրերի բերումով»։
Ի վերջո, և հայ, և մուսուլման՝ թաթար գործիչները շաբաթներ անց հեռացան Թիֆլիսից, հայերը՝ դեպի Երևան, թաթարները՝ այսօրվա Գյանջա, քանի որ Բաքուն գտնվում էր Ստեփան Շահումյանի իշխանության տակ։
Թաթուլ Հակոբյան
Հ․ Գ․ Այս հրապարակումը պատրաստվել է՝ օգտվելով պատմաբան Համո Սուքիասյանի խմբագրած «Հայաստանի անկախության հռչակումը և իշխանության կենտրոնական մարմինների ձևավորումը․ 1918թ մայիս-հուլիս, փաստաթղթերի և նյութերի ժողովածու» հատորից։
Լուսանկարում՝ Վրաստանի հռչակման հիմնադիր ժողովը, մայիս, 1918
