Նախորդ մասը՝ https://www.aniarc.am/2016/01/29/classical-orthography-part-7/
Պէտք է նկատի ունենալ, որ է-ն յաճախ պահպանւում է ցուցակի մէջ եղած բառերով կազմուած բարդ կամ ածանցաւոր բառերի մէջ:
Երբ է-ով գրուող բառը դառնում է ածանցաւոր կամ բարդ բառի առաջին բաղադրիչ, նրա է-ն, ինչպէս ասուել է, սովորաբար դառնում է ի (գէտ-գիտուն, շէն-շինութիւն), բայց մի շարք դէպքերում, ինչպէս՝
աղէտալի
աղուէսային
արժէքաւոր
դէմառդէմ
դեմյանդիման
դէմդիմաց
թէական
կրկէսային
չէզոքութիւն
պատճէնում
պարէտային
քարտէզագրութիւն և այլն:
Օգտակար է յիշել է ունեցող մի շարք ածանցներ, վերջոյթներ ու բառեր, որոնք դառնալով ածանցաւոր կամ բարդ բառերի երկրորդ բաղադրիչներ, միշտ պահպանում են իրենց է-ն, այսինքն ունենում ենք է-ով նոր բառեր:
Ստորև բերուած են այդպիսի ածանցների, վերջոյթների ու բառերի ցանկը, իւրաքանչիւրի դիմաց դրուած է նրանով կազմուած մէկ կամ մի քանի բառ.
արժէք – մեծարժէք, անարժէք, թանկարժէք
արէն – չինարէն, յունարէն
աւէտ – ծաղկաւէտ, բուրաւէտ, արդիւնաւէտ
գէտ – գրագէտ, անգէտ, մասնագէտ, գրականագէտ
դէմ – խոժոռադէմ, անդէմ
դէպ – հազուադէպ, միջադէպ
դէտ – ակնդէտ
եղէն – ոսկեղէն, ակնեղէն, բանջարեղէն, խմորեղէն
երէն – հայերէն, պարսկերէն, ֆրանսերէն
երէց – գահերէց
էջ – առէջ, ելևէջ, վայրէջք, ջրէջք
զէն – սպառազէն, անզէն, ասպազէն, հրազէն
էն – արդէն, պատճէն, պարէն
է – բացառականի վերջաւորութիւնը՝ գրաբար և արևմտահայերէն, ն յօդի հետ՝ էն – նորէն, քաղաքէն
Ինչպէս և՝
տնէտուն
բերնէբերան
ժամէժամ
տարէցտարի
օրէցօր
էք – արժէք, ջրօրհնէք, նշանդրէք
ընկէց – գահընկէց
ժէտ – ախտաժէտ
լէզ – պնակալէզ
կէզ – տօթակէզ, սիրակէզ, հրկէզ
կէն – ճանճկէն
կէտ – միջակէտ, ստորակէտ, շքահանդէս
հանդէս – տօնահանդէս, շքահանդէս
հրաւէր – մարտահրաւէր
մէտ – հակամէտ
մէջ – սնամէջ
շէն – տնաշէն, հոյաշէն, նորաշէն
շէջ – հրշէջ
պարտէզ – մանկապարտէզ
պէս – ինչպէս, կատարելապէս, այսպէս, որպէս
պէտ – սակաւապէտ, բայց՝ պետ, գնդապետ, վաշտապետ և այլն
պէտք – անպէտք
սէր – աշխատասէր, բանասէր, հետաքրքրասէր, ընթերցասէր
վէժ – գահավէժ, ջրվէժ
վէպ – պատմավէպ, սիրավէպ, նորավէպ
վէր(ք) – կարեվէր
վրէպ – անվրէպ
տէր – տնտաէր, սեփականատէր, հղատէր, տէրտէր
քէն – անքէն
օրէն – անօրէն, նաև պէտք է յիշել՝ ազատօրէն, փաստօրէն, հաւանօրէն
Շարունակելի
Ռաֆայէլ Իշխանեան, 1991թ.
