Ալ. Մեասնիկեան, Հայաստանի խորհրդայնացման երրորդ տարեդարձին առիթով, կ’ազդարարէր Դաշնակցութեան.
“Հայաստանի խորհրդայնացնումը, կարելի է համարձակօրէն ասել, վճռել է կամ վերացրել այսպէս կոչուած Հայկական Հարցը: Եւ նա մի բան էլ աւելի՛ է արել: Տաճկահայաստանի՞ խնդիր: Ա՛յդ էլ է լուծուած: Նորից թող հայհոյեն մեզ դաշնակցականները …”: (“Մարտակոչ”, Թիֆլիս, 1923, Նոյ. 29):
Անրադառնալով Լենինեան Հրամանագրին (թրքապատական Հայաստանի մասին), խորհրդահայ վարիչներէն Պօղոս Մակինցեան – գրական քննադատ եւ դիւանագէտ – անվարան կը յայտարարէր.
“Այս ամէնը ներկայիս (այսինքն՝ 1925ին-Գ.) կորցրել է իր այժմէականութիւնը: Հայկական Հարցը – լուծուած է մի անգամ ընդմիշտ Խորհրդային Հայաստանի գոյութեամբ”: (“Նորք”, Երեւան, 1925, թ. 5-6, էջ 418):
Իսկ խօսելով յատկապէս Կարսի դաշնագրի մասին՝ Արտաշէս Կարինեան – խորհրդահայ ծանօթ դէմքերէն, գրագէտ եւ հանրային գործիչ – Երեւան գումարուած կուսակցական քոնֆերանսի մը մէջ կը յայտարարէր.
“Մեր բոլոր ընկերները պէտք է լաւ գիտենան, որ Կարսի դաշնագրութիւնը մեր արեւելեան քաղաքականութեան հիմնաքարն է: Նրան իր տեղից խախտել՝ նշանակում է մեր արեւելեան քաղաքականութիւնը փլուզման ենթարկել”: (“Դրօշակ”, 1926, 2. 5, էջ 161):
Անդրկովկասի բոլշեւիկ մեծ դէմքերէն Օրժոնիկիձէ, 1926 Մայիս 7ին, քաղաքական ընդարձակ զեկուցումի մը մէջ Դաշնակցութեան մասին կ’ըսէր.
“Հայաստանը վերջնականապէս քայքայման ենթարկող դաշնակցականներն առաջին տարիներին լռեցին, նրանք այժմ էլ լուռ են, հայ գիւղացին երբեք չի արձագանքի նրանց կոչին եւ խորհրդային իշխանութեան դէմ չի գնայ. սակայն թեթեւամտութիւն կը լինի եթէ մենք ասենք, թէ նրանք բոլորովին չեն գործում: Նրանք իրենց զէնքը դարձրել են ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՍԱԿԱՒԱՀՈՂՈՒԹԻՒՆԸ ԵՒ ՄԻԱՄԻՏ ՄԱՐԴԿԱՆՑ, ՄԱՍՆԱՒՈՐԱԲԱՐ ՏԱՃԿԱՀԱՅԵՐԻ ԵՒ ՄԻԱՄԻՏ ՄԱՐԴԿԱՆՑ, ՄԱՍՆԱՒՈՐԱԲԱՐ ՏԱՃԿԱՀԱՅԵՐԻ ՀԱՅԵԱՑՔՆԵՐԸ ՈՒՂՂՈՒՄ ԵՆ ԴԷՊԻ ՏԱՃԿԱՑ ՍԱՀՄԱՆԻ ԱՅՆ ԿՈՂՄԸ”:
Կովկասեան փոխարքան իր ազդարարութեան մէջ առանձին չէր. գրեթէ նոյն ահակոչը – ու թերեւս նոյն պատճառներով – կը լսուէր նաեւ Երեւանէն:
Իր այն զեկոյցին մէջ, որու մասին քիչ վերը խօսեցանք, Ա. Կարինեան կը յայտարարէր.
“Վերջերս, մեր կուսակցական միջին խաւերում, չափազանց վտանգաւոր մտայնութիւն է առաջ եկել: Նեղ ազգայնական տրադիցիաները տակաւին պահուել են: Եւ մեր ընկերները այն հաւատքն են սնուցանել, թէ խորհրդային իշխանութիւնը մեր սահմանները պիտի ընդարձակի ի հաշիւ Տաճկաստանի [Թուրքիա] եւ Նախիջեւանի” (“Դրօշակ”ի յիշատակուած թիւէն):
Կարսի դաշնագիրը պաշտպանելով՝ Կարինեան իր կուսակիցները զգաստութեան կը կոչէր այս “չափազանց վտանգաւոր մտայնութեան” դէմ:
Պայքարը երթալով ոչ թէ աղօտեցաւ, այլ աւելի խորացաւ ու ծաւալեցաւ:
Յատուկ գրքոյկ մը գրելով Դաշնակցութեան դէմ՝ պրոֆ. Գէորգ Աբով – ան, որ այնքան շատ “կը սիրէ” մեզ, կը յայտարարէր.
“Դաշնակցութիւնն Ալեքսանդրապոլի խայտառակ դաշնագիրն ստորագրելուց յետոյ անգամ չհրաժարուեց Տաճկահայաստան [Արեւմտեան Հայաստան] ունենալու ձգտումից: Եւ զարմանալի կը լինէր, որ հայ բուրժուազիայի այդ կուսակցութեան մտքից դուրս գար Տաճկաստանի վեց վիլայէթների նման համեղ պատառը: Դեռ մինչեւ այժմ էլ Նիկոլ Աղբալեանների ու բոլոր դաշնակցականների գլխից դուրս չի գալիս Մեծ Հայաստանը եւ դաշնակցական բոլոր թերթերն էլ գրում են Հայաստանի սահմանների փոքրութեան մասին: Արտասահմանում նստած, իրենց ճառերով ու ագիտացիայով աշխատում են Հայաստանի սահմաններն ընդարձակել, գրաւել Ղարսը, Սուրմալուն եւ այլն”: (Գ. Աբով, “Դաշնակցութիւնն անցեալում եւ այժմ”, 1929, Երեւան, էջ 103):
“Դաշնակցութիւնը դեռ օրօրւում է ծովից-ծով Միացեալի երազներով եւ Դաշնակցութիւնը դեռ սպասում է, որ հայ բուրժուազիայի, հայ կապիտալիստների համար պէտք է ձեռք բերի Տրապիզոնն ու Վանը, Էրզրումն ու Կիլիկիան”: (“Դաշնակցութիւնն անցեալում եւ այժմ”, էջ 124):
Մինչեւ 1944, երբ Գ. Համաշխարհային պատերազմը վերջանալու վրայ էր, բոլշեւիկները ամբողջ քառորդ դար կը մեղադրէին Դաշնակցութիւնը, որ Հայաստանի հողերու ընդարձակում կը պահանջէր: Հիւս. Ամերիկայի համայնավար պաշտօնաթերթը՝ “Լրաբեր”՝ իր 1944 Փետր. 24ի խմբագրականով կը գրէր.
“Անոնք (այսինքն՝ մենք՝ դաշնակցականներս) մինչեւ այսօր ալ կը ծառայեն Հիթլերի պատերազմական նպատակներուն. Այսօր ՆՈՐ ԴԱՒԱԴՐՈՒԹԻՒՆ մը կը սարքեն, որուն անունը դրած են՝ “ԹՐՔԱՀԱՅ ԳԱՒԱՌՆԵՐՈՒ ԿՑՈՒՄ ՍՈՎԵՏ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻՆ”:
Գաբրիէլ Լազեան, ՀԱՅԱՍՏԱՆ և ՀԱՅ ԴԱՏԸ Հայևռուս յարաբերութիւններու լոյսին տակ, էջ 326-328
